საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინსტიტუტის თავმჯდომარე და საერთაშორისო ჯანდაცვის აღიარებული ექსპერტი, WHO-ს ექსპერტი, Relief International-ის მმართველი საბჭოს დირექტორი და გაეროს გენერალური მდივნის ყოფილი მრჩეველი პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, რომელსაც აქვს 25 წელზე მეტი გამოცდილება ჯანდაცვის სექტორში, როგორც საქართველოში, ასევე საერთაშორისო დონეზე, სოციალურ ქსელში საზოგადოებას პერიოდულად უზიარებს სასარგებლო რჩევებს.
ამჯერად იგი სტატუსს აქვეყნებს, სადაც აუტიზმთან დაკავშირებულ ახალ, მასშტაბურ კვლევაზე წერს:
„აუტიზმი შეიძლება ერთზე მეტი მდგომარეობა იყოს - ახალი მასშტაბური კვლევის შედეგები ცვლის ჩვენს წარმოდგენას.
აუტიზმი მხოლოდ ერთი მდგომარეობა არ არის — ეს არის სხვადასხვა ბიოლოგიური და გენის კომბინაციების რთული ნაზავი, რომელიც განსხვავებულად ვლინდება ასაკის, კულტურისა და ჯანმრთელობის ხელმისაწვდომობის მიხედვით. როდესაც მეზობელ ქვეყნებში ჩნდება ახალი სამეცნიერო ინფორმაცია ან მიდგომა, საქართველომ უნდა ჰქონდეს სისტემა, რომელიც დროულად აცნობებს ოჯახებსა და ექიმებს ამ ახალ ცოდნას. სამწუხაროდ, ასეთი მექანიზმი ჯერჯერობით არ გვაქვს, რაც ნიშნავს, რომ მრავალი ბავშვი და მოზრდილი რჩება დაუდგენელი ან არასწორად დიაგნოზირებული.
რა აჩვენა ახალი კვლევა:
გამოცემა Nature (2025)-ში გამოქვეყნებული მასშტაბური კვლევა, რომელშიც მონაწილეობდა 45 000-ზე მეტი ადამიანი სხვადასხვა ქვეყნიდან, ცხადყოფს, რომ აუტიზმი შესაძლოა არ იყოს ერთი საერთო მდგომარეობა, არამედ სხვადასხვა ფორმებისა და გენეტიკური პროფილების კომპლექსი.
ადამიანები, რომლებსაც აუტიზმი გვიან — ბავშვობის ბოლოს, მოზარდობაში ან ახალგაზრდობაში — უდგინდებათ, ხშირად სხვადასხვა გენეტიკური მახასიათებლები აქვთ, ვიდრე მათ, ვისაც დიაგნოზი ბავშვობის ადრეულ ასაკში დაუსვეს.
კვლევის მიხედვით, გვიან დიაგნოსტირებულებს ხშირად აქვთ საერთო გენეტიკური ნიშნები ADHD-თან (ყურადღების დეფიციტის და ჰიპერაქტივობის სინდრომი), რაც ართულებს ამ ორ მდგომარეობას შორის ზღვრის გარჩევას.
ადრეულად დიაგნოსტირებულ ბავშვებში ქცევითი პრობლემები თავიდან უფრო აშკარაა, თუმცა დროთა განმავლობაში უმჯობესდება.
გვიან დიაგნოსტირებულ ადამიანებში ქცევითი სირთულეები დროთა განმავლობაში იზრდება და ხშირად ერთიანდება დეპრესიასთან, შფოთვასთან ან პოსტტრავმულ სტრესულ აშლილობასთან (PTSD).
მთავარი დასკვნა:
აუტიზმი არის მრავალფაქტორული სპექტრი, რომელიც დამოკიდებულია გენებზე, გარემოზე, სოციალურ ფაქტორებზე და ჯანმრთელობის ხელმისაწვდომობაზე.
განსხვავებულ გენის კომბინაციებს შეიძლება მოჰყვეს სხვადასხვა სიმპტომები, ქცევითი თავისებურებები და განვითარების ტემპები.
სოციალური ფაქტორების როლი:
• კულტურა და სტიგმა — ბევრ საზოგადოებაში აუტიზმი ჯერ კიდევ არასწორად ესმით ან მალავენ.
• ჯანმრთელობის მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობა — ოჯახებს ხშირად არ აქვთ საშუალება დროულად მიმართონ სპეციალისტებს.
• სქესი და ეთნიკურობა — გოგონებში აუტიზმის ნიშნები ხშირად შეუმჩნეველი რჩება, რის გამოც დიაგნოზი გვიან ისმება.
რა გვასწავლის ეს კვლევა:
• საჭიროა ინდივიდუალურად მორგებული მიდგომა, რადგან ყველა აუტისტური ადამიანი უნიკალურია.
• საჭიროა საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლება, რათა საქართველოში აუტიზმის მქონე ბავშვებს და ზრდასრულებს ჰქონდეთ მხარდაჭერა, არა მხოლოდ დიაგნოზი.
• აუცილებელია ეროვნული სქემის შექმნა ადრეული გამოვლენისა და ინფორმირებისათვის, რომელიც მშობლებს და ექიმებს დაეხმარება დროულად ამოიცნონ განსხვავებული განვითარების ნიშნები.
ხშირად დასმული კითხვები (Q&A)
არის თუ არა აუტიზმი ერთი დაავადება?
არა. ახალი კვლევების მიხედვით, აუტიზმი არ არის ერთი მდგომარეობა, არამედ სხვადასხვა გენეტიკური და ნეიროლოგიური მექანიზმების შედეგი, რომლებიც განსხვავებულად ვლინდება ადამიანებში.
რატომ სჭირდება ზოგიერთ ბავშვს დიაგნოზი ადრე, ზოგს კი გვიან?
დიაგნოზის დრო დამოკიდებულია სიმპტომების სიღრმეზე, ოჯახისა და სკოლის დაკვირვებაზე, ასევე სპეციალისტების ხელმისაწვდომობაზე. ზოგჯერ ბავშვი შეიძლება კარგად ახერხებდეს ადაპტაციას, რის გამოც ნიშნები მოგვიანებით ჩნდება.
შეიძლება თუ არა აუტიზმი „განიკურნოს“?
არა, მაგრამ შესაძლებელია სოციალური, კომუნიკაციური და ქცევითი უნარების განვითარება სწორი მხარდაჭერის საშუალებით. ადრეული ჩარევა აუმჯობესებს ცხოვრების ხარისხს.
შეიძლება თუ არა აუტიზმი და ADHD იყოს ერთად?
დიახ. კვლევამ აჩვენა, რომ ზოგიერთ ადამიანში ეს ორი მდგომარეობა გენეტიკურად უკავშირდება ერთმანეთს, რაც კიდევ უფრო ამძაფრებს საჭიროებას მრავალდისციპლინური მიდგომისთვის.
რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი საქართველოსთვის?
საქართველოში საჭიროა ადრეული სკრინინგის სისტემა საბავშვო ბაღებსა და სკოლებში, რადგან ყოველი დაგვიანებული დიაგნოზი ნიშნავს დაკარგულ შესაძლებლობას ბავშვის განვითარებისთვის.
მითები და რეალობა აუტიზმის შესახებ
მითი #1: აუტიზმი გამოწვეულია მშობლის ქცევით ან შიშით.
რეალობა: აუტიზმი ბიოლოგიური და გენეტიკური მდგომარეობაა. არანაირი “ცივი მშობლის” თეორია არ არსებობს — ეს მეცნიერულად უარყოფილია.
მითი #2: აუტისტ ბავშვებს არ შეუძლიათ სწავლა და წარმატება.
რეალობა: აუტიზმი არ ნიშნავს დაბალ ინტელექტს. ბევრ აუტისტ ადამიანს აქვს გამორჩეული უნარები მუსიკაში, მათემატიკაში, მეხსიერებაში ან ვიზუალურ აზროვნებაში.
მითი #3: აუტიზმი ბავშვთა ასაკის პრობლემა და გაიზრდება.
რეალობა: აუტიზმი სიცოცხლის ბოლომდე გრძელდება, თუმცა სწორი მხარდაჭერის პირობებში ადამიანი წარმატებით ცხოვრობს და მუშაობს.
მითი #4: აუტისტ ადამიანს არ ესმის გრძნობები ან ემპათია.
რეალობა: აუტისტ ადამიანებს აქვთ ემოციები და თანაგრძნობა, უბრალოდ ისინი განსხვავებულად გამოხატავენ მათ.
მითი #5: აუტიზმი იშვიათია.
რეალობა: WHO-ს მონაცემებით, აუტიზმის სპექტრის დარღვევა გვხვდება მსოფლიოში ყოველი 100 ბავშვიდან ერთში და ეს მაჩვენებელი იზრდება დიაგნოსტიკის გაუმჯობესების გამო“, - წერს გიორგი ფხაკაძე.
ასევე დაგაინტერესებთ:
